Art History and Artists: Abstract Art (Αφηρημένη τέχνη)

Πηγή: http://www.ducksters.com/history/art/abstract_art.php

General Overview 

The Abstract Art movement took place in the United States. In its purest form, Abstract Art has no subject. It is just lines, shapes, and colors. The Abstract Art movement is called Abstract Expressionism because, although the art has no subject, it is still trying to convey some kind of emotion. 

When was the Abstract Art movement? 

The Abstract Expressionism movement began in the 1940s in New York City after World War II. However, the first real Abstract Art was painted earlier by some Expressionists, especially Kandinsky in the early 1900s. 

What are the characteristics of Abstract Art? 

The main characteristic of abstract art is that it has no recognizable subject. Some Abstract Artists had theories on the emotions that were caused by certain colors and shapes. They planned out their seemingly random paintings to the last detail. Other Abstract Artists painted with emotion and randomness hoping to capture their emotion and subconscious thoughts on the canvas. 

Examples of Abstract Art 

Composition II in Red, Blue, and Yellow (Piet Mondrian) 


Mondrian painted with precision and geometric shapes. In this painting he creates a sense of balance using straight black lines, white spaces, and primary colors. He painted many other pictures using the same style. See this picture here. 

White Center: Yellow, Pink and Lavender on Rose (Mark Rothko) 


Mark Rothko painted a number of paintings that were basically large blocks of color. Like this painting, there was usually a border and the edges of the blocks blurred together. Rothko didn't say what the painting was supposed to mean. He left interpretations up to the viewer. As simple as this painting may look here, it sold for over $72 million in 2007. See this picture here. 


No. 5, 1948 (Jackson Pollock) 


Jackson Pollock created his own unique style of painting. He would splash and dribble paint onto the canvas straight from the can. This style of art was later called Action Painting. In this painting yellow and brown paint is drizzled to create an interesting nest of colors and textures. The painting sold in 2006 for an amazing $140 million. See this picture here. 

Famous Abstract Artists

• Willem de Kooning - Kooning was a Dutch artist who became a part of the New York City Abstract Expressionist movement. His most famous painting is Woman III which sold for over $137 million.
• Franz Kline - Kline was an American painter mostly known for his black and white paintings. He was considered an Action Painter.
• Wassily Kandinsky - Kandinsky is considered the father of abstract painting. In an effort to capture sound and emotion in art, he painted some of the first major abstract works.
• Piet Mondrian - Mondrian developed an Abstract painting style that involved straight lines and colored rectangles. He called this type of painting "The Style".
• Jackson Pollock - Pollock created his paintings without using brush strokes in what would later be called Action Painting. He became famous for his large paintings made with dribbles and splashes of paint.
• Mark Rothko - Rothko's paintings are known for their large vibrant blocks of color.

Interesting Facts about Abstract Art

• Before World War II, Paris had been the center for most new modern art trends. After World War II, New York City emerged as a major center for artists.
• A movement similar to Abstract Art was launched in the early 1900s in Italy called Futurism. One of Futurism's major artists was Giacomo Balla.
• One of the most extreme styles of Abstract Art was called Suprematism. Russian Artist Kasimir Malevich painted in this style. One of his paintings was a white square painted on to a white background.
• Famous Abstract artist William de Kooning arrived in America as a stowaway on a boat. He worked as a house painter for a while.

Στη σελίδα αυτή μπορείτε να βρείτε πληροφορίες και για πολλά άλλα κινήματα και καλλιτέχνες:

Movements Medieval Renaissance Baroque Romanticism Realism Impressionism Pointillism Post-Impressionism Symbolism Cubism Expressionism Surrealism Abstract Pop Art Ancient Art Ancient Chinese Art Ancient Egyptian Art Ancient Greek Art Ancient Roman Art Native American Art

Artists Salvador Dali Leonardo da Vinci Edgar Degas Wassily Kandinsky Eduoard Manet Henri Matisse Claude Monet Michelangelo Pablo Picasso Raphael Rembrandt Georges Seurat J.M.W. Turner Vincent van Gogh Andy Warhol  Art Terms and Timeline Art History Terms Art Terms Western Art Timeline

Σύγχρονη τέχνη για παιδιά και ένας ορισμός της τέχνης (άρθρο, διάλεξη)

Ένα κείμενο όπου παρουσιάζονται παραδείγματα προσεγγίσεων της σύγχρονης τέχνης για παιδιά στην Ελλάδα. Είναι σε μορφή pdf και μπορείτε να το ανοίξετε ή να το κατεβάσετε από τον παρακάτω σύνδεσμο:

http://www.ekke.gr/estia/Cooper/Praktika_Synedrio_Evgenidio/Files/Text_files/III_Paralliles_Sinedries/Eisigiseis/Haniadaki_eisigisi.pdf


"Ο ορισµός της τέχνης από τον Oldenburg,καλλιτέχνη και κύριο εκφραστή της
σύγχρονης τέχνης στις δεκαετίες 70-80,µας θυµίζει πως

Η τέχνη είναι µια διεθνής γλώσσα,
η τέχνη είναι µια δυνατότητα,
η τέχνη είναι τόσο παλιά όσο ο άνθρωπος,
ένας τρόπος έκφρασης των ανθρώπων,
ένας τρόπος σύνδεσης φαντασίας και υλικού,
η τέχνη προσθέτει νέες διαστάσεις στον κόσµο µας
η τέχνη µας προσκαλεί να σκεφτούµε µε διαφορετικούς τρόπους,
η τέχνη µας δίνει ελπίδα και ευκαιρίες,
µπορεί να µας εξυψώσει πάνω από το συνηθισµένο,
η τέχνη έχει τη δύναµη να µας ανοίγει παράθυρα στον κόσµο, και είναι διαρκώς
γύρω µας. 

Αν στόχοι της καλλιτεχνικής παιδείας είναι:
• η προσωπική ολοκλήρωση του ατόµου
• η εκτίµηση της καλλιτεχνικής κληρονοµιάς
• η συνείδηση του κοινωνικού ρόλου της τέχνης
τότε καλλιτεχνική παιδεία παρέχεται όταν τα παιδιά καθοδηγούνται στο να
δηµιουργήσουν τέχνη τα ίδια και όταν έρχονται σε επαφή µε έργα τέχνης ενηλίκων,
που τα βοηθάνε να κατανοήσουν πώς δηµιουργήθηκε η τέχνη, τι µπορεί να εκφράσει
και πώς διαποτίζει την καθηµερινότητα (διαφήµιση, αρχιτεκτονική, πολεοδοµία,
σχολικό περιβάλλον).
Όταν τα παιδιά από µικρά ζωγραφίζουν και πλάθουν ερχόµενα σε επαφή µε
πολλών ειδών υλικά και τεχνικές ,τότε καταφέρνουν καλύτερα να αποκωδικοποιούν
τη γλώσσα της εικόνας, να τη χρησιµοποιούν αλλά και να τη θέτουν υπό
αµφισβήτηση, µε απώτερο στόχο να ενσωµατωθεί η τέχνη στην καθηµερινή ζωή για
να την οµορφύνει." 

Μοντέρνα τέχνη (και χρονολογικός κατάλογος των κινημάτων Μοντέρνας Τέχνης)

Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%AD%CF%81%CE%BD%CE%B1_%CF%84%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7

Με τον όρο Μοντέρνα τέχνη αναφερόμαστε κυρίως στην καλλιτεχνική παραγωγή που παρατηρήθηκε από τα τέλη του 19ου αιώνα έως περίπου το 1970. Πολλές φορές χρησιμοποιείται και ο όρος σύγχρονη τέχνη, ωστόσο δηλώνει περισσότερο την πλέον πρόσφατη καλλιτεχνική παραγωγή. Η Μοντέρνα τέχνη χαρακτηρίζεται από μια νέα προσέγγιση στις τέχνες, τέτοια ώστε πλέον να μην έχει πρωτεύουσα σημασία η ακριβής αναπαράσταση των αντικειμένων (π.χ στη ζωγραφική ή γλυπτική) όσο ο πειραματισμός με νέους και πρωτότυπους τρόπους απεικόνισης τους, συχνά αποδομώντας το αντικείμενο ή προβάλλοντας το αφαιρετικά. Η έννοια της μοντέρνας τέχνης ταυτίζεται συχνά και με τον όρο Μοντερνισμός.

Ιστορία

19ος αιώνας

Η Μοντέρνα τέχνη ξεκίνησε ως ένα καλλιτεχνικό κίνημα της Δύσης, ειδικότερα στο χώρο της ζωγραφικής και κατόπιν στη γλυπτική και την αρχιτεκτονική. Στα τέλη του 19ου αιώνα, αρκετές τάσεις στις τέχνες άρχισαν να ξεπροβάλλουν, όπως οΙμπρεσιονισμός που αναπτύχθηκε στο Παρίσι και ο Εξπρεσιονισμός που γεννήθηκε αργότερα στη Γερμανία.

Οι επιρροές τους ήταν ποικίλες και συχνά ετερόκλητες, από τις ανατολικές διακοσμητικές τέχνες μέχρι τις καινοτομίες του Τζόζεφ Τέρνερ και του Ντελακρουά. Την εποχή εκείνη, η επικρατούσα αντίληψη για την τέχνη ήταν πως θα έπρεπε να είναι ακριβής στην απεικόνιση των αντικειμένων της και να στοχεύει στην έκφραση του ιδανικού. Οι τάσεις της μοντέρνας τέχνης δεν στόχευαν απαραίτητα σε κάποιου είδους πρωτοπορία ή πρόοδο της τέχνης. Οι Ιμπρεσιονιστές πρέσβευαν για παράδειγμα πως οι άνθρωποι στην πραγματικότητα δεν παρατηρούν τα υλικά αντικείμενα αλλά το φως που ανακλάται σε αυτά. Για αυτό το λόγο ζωγράφιζαν και σε ανοιχτούς χώρους προσπαθώντας να αποτυπώσουν όσο το δυνατό καλύτερα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φωτός.

Οι Ιμπρεσιονιστές καλλιτέχνες σχημάτισαν σταδιακά μια ομάδα, προκειμένου να προωθήσουν το έργο τους. Το ύφος τους υιοθετήθηκε σύντομα και από άλλους καλλιτέχνες σε διαφορετικές χώρες γεγονός που οδήγησε τελικά στο χαρακτηρισμό του Ιμπρεσιονισμού ως κίνημα.

20ος αιώνας

Ανάμεσα στα κινήματα μοντέρνας τέχνης που άνθισαν στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν ο Φωβισμός, ο Κυβισμός, ο Εξπρεσιονισμός και ο Φουτουρισμός. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος έθεσε ένα τέλος σε αυτά τα καλλιτεχνικά ρεύματα, οδήγησε ωστόσο παράλληλα στη δημιουργία αρκετών νεότερων κινημάτων (ή αντι-κινημάτων), όπως ο Ντανταϊσμός και ο Υπερρεαλισμός. Άλλα ρεύματα όπως το Μπαουχάους (Bauhaus) ή το κίνημα του Νεοπλαστικισμού (κίνημα de Stijl) βοήθησαν επίσης σημαντικά στον ερχομό νέων ιδεών στην τέχνη και ειδικότερα σε ότι αφορά τη σύνδεση της με την αρχιτεκτονική και το σχέδιο.

Η μοντέρνα τέχνη παρουσιάστηκε και στην Αμερική κατά τη διάρκεια του Α' παγκοσμίου πολέμου, όταν ένας σημαντικός αριθμός καλλιτεχνών αναγκάστηκε να βρει καταφύγιο στις Η.Π.Α. Ο Φράνσις Πικαμπιά είχε ιδιαίτερα σημαντική συνεισφορά στην είσοδο της μοντέρνας τέχνης στη Νέα Υόρκη. Μετά και τον Β' παγκόσμιο πόλεμο η Αμερική έγινε το επίκεντρο της μοντέρνας τέχνης και ο τόπος όπου αναπτύχθηκαν πολλές νέες τάσεις, όπως χαρακτηριστικά ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός και η Ποπ Αρτ (Pop Art) στις δεκαετίες 50', 60' αντίστοιχα καθώς και ο Φωτορεαλισμός στη δεκαετία του '70. Αυτή η περίοδος συνδέεται και με την αποκαλούμενη μετα-μοντέρνα τέχνη.

Χρονολογικός κατάλογος των κινημάτων Μοντέρνας Τέχνης και βασικοί εκπρόσωποι

Τέλη 19ου αιώνα

• Ρομαντισμός - Φρανσίσκο Γκόγια, Σατωμπριάν, Ευγένιος Ντελακρουά, Φρήντριχ Χέλντερλιν
• Ρεαλισμός - Γκουστάβ Κουρμπέ, Εντγκάρ Ντεγκά, Εντουάρ Μανέ
• Ιμπρεσιονισμός - Εντγκάρ Ντεγκά, Εντουάρ Μανέ, Κλωντ Μονέ
• Μετα-ιμπρεσιονισμός - Ζωρζ Σερά (Georges Seurat), Πωλ Γκωγκέν, Πωλ Σεζάν
• Συμβολισμός - Γκουστάβ Μορώ, Αρθούρος Ρεμπώ, Πωλ Βερλαίν

Αρχές 20ου αιώνα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• Αρ Νουβό (Art Nouveau, ελλ. μφ. Νέα Τέχνη) - Γκούσταφ Κλιμτ
• Εξπρεσιονισμός - Τζέιμς Ένσορ, Έντβαρτ Μουνκ, Εμίλ Νόλντε
• Βορτισισμός - Έζρα Πάουντ, Wyndham Lewis
• Φωβισμός - Αντρέ Ντεραίν, Ανρί Ματίς
• Κυβισμός - Ζωρζ Μπρακ, Πάμπλο Πικάσο
• Ορφισμός - Ρομπέρ Ντελωναί (Robert Delaunay), Μαρσέλ Ντυσάν
• Φουτουρισμός - Τζιάκομο Μπάλα, Ουμπέρτο Μποτσιόνι, Κάρλο Καρά, Φίλιππο Τομάσο Μαρινέτι
• Αφηρημένη τέχνη (Ρωσική Σχολή) - Βασίλι Καντίνσκυ, Αλεξάντερ Ροτσένκο
• Νεοπλαστικισμός (κίνημα de Stijl) - Πιέ Μοντριάν

Μεσοπολεμική περίοδος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• Pittura Metafisica - Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Κάρλο Καρά
• Ντανταϊσμός - Ζαν Αρπ, Μαρσέλ Ντυσάν, Μαξ Ερνστ, Φράνσις Πικαμπιά, Τριστάν Τζαρά
• Υπερρεαλισμός - Σαλβαντόρ Νταλί, Ρενέ Μαγκρίτ, Χουάν Μιρό
• Κονστρουκτιβισμός - Λάζλο Μοχόγκυ-Νάγκυ (László Moholy-Nagy)
• Μπαουχάους (Bauhaus) - Βασίλι Καντίνσκυ, Πάουλ Κλέε
• στη γλυπτική: Χένρυ Μουρ

Μεταπολεμική περίοδος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός - Βίλεμ ντε Κούνινγκ, Τζάκσον Πόλοκ
• Color field painting - Μαρκ Ρόθκο
• Ποπ Αρτ (Pop art) - Ρίτσαρντ Χάμιλτον, Ντέηβιντ Χόκνευ, Ρόι Λίχτενσταϊν, Άντυ Γουόρχολ
• Νεορεαλισμός - Υβ Κλάιν
• Οπ Αρτ (Op Art)
• Arte Povera
• Minimal art
• Land art
• Φωτορεαλισμός - Τσακ Κλόουζ
• Σοβιετική τέχνη - Αλεξάντερ Γερασίμοφ, Ίλια Καμπάκοφ

Σημαντικά μουσεία και εκθέσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• Κέντρο Ζωρζ Πομπιντού, Παρίσι
• Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MoMA), Νέα Υόρκη
• Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης Τέιτ, (Tate Modern), Λονδίνο
• Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης
• Μπιενάλε της Βενετίας
• Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης(ΕΜΣΤ), Αθήνα
• Μπιενάλε της Αθήνας
• Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης
• Μουσείο Γουίτνεϊ Νέα Υόρκη

Τι είναι σύγχρονη τέχνη; Ιστορία, κατηγοριοποιήσεις, καλλιτέχνες, κυρίαρχα κινήματα, θεωρίες

Πηγή: http://www.artnews.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=3552:2014-02-26-11-13-47&catid=25:parousiaseis&Itemid=440

Του Σταύρου Τσιγκόγλου

Εισαγωγή από το βιβλίο «Σύγχρονη Τέχνη» του Σταύρου Τσιγκόγλου, από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Τι είναι σύγχρονη τέχνη; Αυτός είναι ο τίτλος του τελευταίου βιβλίου του Terry Smith, καθηγητή Ιστορίας και Θεωρίας της Σύγχρονης Τέχνης του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ (ΗΠΑ), που κυκλοφόρησε το 2009. Θεώρησε την έρευνα και τη συγγραφή υποχρέωσή του, λόγω του τίτλου της πανεπιστημιακής του έδρας. Στην εισαγωγή δέχεται την κοινότυπη απάντηση: «Κοιτάξτε γύρω σας: σύγχρονη τέχνη είναι η περισσότερη γιατί όχι όλη; η τέχνη που γίνεται τώρα».

Ο Smith εξακολουθεί να βάζει ερωτήσεις για το θέμα και να δίνει απαντήσεις με μια ιστορική προσέγγιση, αλλά και με θεωρητικές και φιλοσοφικές θέσεις. Οι σημαντικότερες ιστορίες τέχνης που εκδόθηκαν στις αρχές του 21ου αιώνα αναφέρονται στην τέχνη του 20ού αιώνα, κυρίως στον μοντερνισμό και εν συνεχεία στη σύγχρονη τέχνη, χωρίς να τονίζονται οι σημαντικές μεταξύ τους αλλαγές και διαφορές. Ο Smith στην εισαγωγή ξεκαθαρίζει: «Στις εικαστικές τέχνες, η μεγάλη ιστορία τώρα είναι τόσο εκτυφλωτικά φανερό είναι η μετατόπιση γεννημένη στα 1950, αναδυόμενη στα 1960, διεκδικητική στα 1970, αλλά καταφανής στα 1980 από τη μοντέρνα στη σύγχρονη τέχνη».

Ο A. Danto διαπίστωσε πλέον «την ισχυρή διαφορά μεταξύ του μοντέρνου και του σύγχρονου, που έγινε φανερή στα 1980», ενώ ο H. Belting ότι η παγκοσμιοποιημένη τέχνη γεννήθηκε το 1989. Η μετατόπιση ή η διαφορά αυτή από το μοντέρνο στο σύγχρονο δεν είναι επίσης εμφανής ούτε αποκτά ιστορική σημασία στα μεγάλα μουσεία (MoMA, Tate Modern, Pinakothek der Moderne, Moderna Museet, Guggenheim), όπου επικρατεί μια ηθελημένη συμβίωση, συνέχεια, σύνθεση ή, κατά άλλους, σύγχυση. Εάν ο επισκέπτης δεν έχει θεωρητικές αγκυλώσεις ή προκαταλήψεις με διαχωριστικές γραμμές της Ιστορίας, χαίρεται αυτή τη συμβίωση του μοντέρνου με το σύγχρονο.

Την τελευταία δεκαετία έργα σύγχρονης τέχνης παρουσιάζονται σε διάλογο με έργα παλαιότερων εποχών σε όλα τα μεγάλα μουσεία (Πράδο, Λούβρο, Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, Ιστορικό Μουσείο της Βιέννης, κ.ά.), με διασκεδαστικά ή συναρπαστικά αποτελέσματα. Υπάρχουν και άλλες χρονολογικές τοποθετήσεις για το ξεκίνημα της σύγχρονης τέχνης, από μουσεία και ιστορικούς, που πάντοτε ξεκινούν από ένα μετά π.χ. μετά το 1945, μετά τον πόλεμο, μετά το 1965, μετά το τέλος του μοντερνισμού, μετά το 1990, όταν ξεκίνησαν οι μετα-αποικιοκρατικές συζητήσεις, μετά το τέλος του ευρω-αμερικανικού μονοπωλίου του μοντέρνου, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, κτλ. Το Μουσείο Stedelijk, όμως, που ξανάνοιξε το 2012 ύστερα από μακροχρόνια ανακαίνιση, παρουσιάζει ξεχωριστά στον πρώτο όροφο τη σύγχρονη τέχνη από το «1950 μέχρι σήμερα», ξεκινώντας με έργα των Edward Kienholz, Robert Rauschenberg, Jasper Johns, ενώ στο ισόγειο παρουσιάζει τον μοντερνισμό, «1870-1960».

Αξιοσημείωτο: Το 1994 κυκλοφόρησε ο τόμος με τον τίτλο Σύγχρονη τέχνη για πρώτη φορά, του Klaus Honnef, από τον οίκο Taschen, που καθιέρωσε την πολύ δημοφιλή και με μεγάλη επιρροή σειρά βιβλίων-ανθολογιών τέχνης, με πλούσια εικονογράφηση και σύντομα κείμενα. Ο Honnef παρουσίασε 102 καλλιτέχνες, εστιάζοντας σε 23 ζωγράφους, με πρωταγωνιστές τουςAndy Warhol και Joseph Beuys. Από όλους αυτούς, παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην τέχνη του 21ου αιώνα μόνο οι Gerhard Richter, Jeff Koons, Cindy Sherman, Sigmar Polke. O Warhol έγινε πατέρας-σύμβολο της σύγχρονης τέχνης, ίσως περισσότερο από τονMarcel Duchamp, ενώ η επιρροή του Beuys τείνει προς εξαφάνιση. Έτσι, επιβεβαιώνεται η μικρή προγνωστική ικανότητα των τεχνοκριτικών. Μήπως έχει κάποιο δίκιο ο αιρετικός P. Virilio, ο οποίος αναρωτιέται λίγο απαξιωτικά: «Σύγχρονο για ποιον; […] Εγώ λέω σύγχρονο με τι; Δεν είναι αρχαία, δεν είναι μοντέρνα, δεν είναι φουτουριστική· είναι της στιγμής». Ο ίδιος έθεσε και το δίλημμα «ηθική ή αισθητική;» λες και το ένα αποκλείει το άλλο.

Κι άλλο αξιοσημείωτο: Μετά την έκδοση του βιβλίου του T. Smith κυκλοφόρησαν άλλες πέντε ανθολογίες για τη σύγχρονη τέχνη (2009-’11), όπως και δύο βιβλιαράκια. Όλοι παρουσιάζουν τους ίδιους πρωταγωνιστές της τελευταίας δεκαετίας άντε, προσθέτοντας και μερικούς άλλους, για να δείξουν ότι διαφέρουν λίγο.

Ο όρος «σύγχρονη τέχνη» επικράτησε πια μετά τους όρους «μεταμοντερνισμός», που αναφερόταν σε συγκεκριμένα στιλ ή σε θέματα ταυτότητας και κουλτούρας των μειονοτήτων, «νεο-αβανγκάρντ», «μετα-αβανγκάρντ», «μετα-αποικιοκρατική», «μετα-ιστορική» τέχνη ή η «τέχνη μετά το τέλος της τέχνης», για να έχει θεωρητική κάλυψη (A. Danto), ή ακόμα και «μετα-αφηγηματική», δηλαδή μετά το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων στη δυτική τέχνη, ειδικότερα στη ζωγραφική. Πάνω απ’ όλα, είναι αποδεκτό ότι ο όρος «σύγχρονη τέχνη» χρησιμοποιείται για να σημαδέψει το τέλος του μοντερνισμού. Η μεγάλη αλλαγή έγινε με την Pop Art, την προσέγγιση τέχνης και πραγματικότητας, που «εκτροχίασε την ιστορία της τέχνης» και έγινε αντιληπτή μετά το 1980. Επιπλέον, εκδόθηκαν τρεις τόμοι της σειράς Art:21Τέχνη στον 21ο αιώνα (ενώ έχουν ανοίξει δύο μουσεία της τέχνης του 21ου αιώνα), όπως και η σειρά Art Now (τρεις τόμοι: 2002, 2006, 2008). Επίσης, τα τρία προηγούμενα χρόνια βγήκαν έξι-εφτά βιβλία από ανθρώπους της τέχνης, της οικονομίας, της δημοσιογραφίας, που μιλούν για τη σύγχρονη τέχνη και την αγορά της με μικρές δόσεις κουτσομπολιού.

Όλα τα βιβλία των τεχνοκριτικών για τη σύγχρονη τέχνη έχουν εκτεταμένες αναφορές στην αγορά της, και αυτό έχει γίνει πια αναπόφευκτο. Το εμπόριο τέχνης είναι σε απόλυτη ασυμφωνία με την Αριστερά, γι’ αυτό όλοι σπεύδουν να σχολιάσουν την επάρατη αγορά. Αλλά γιατί ανακατεύονται οι κριτικοί με την αγορά, αφού δεν μπορούν να επηρεάσουν τις τιμές, που ακολουθούν τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης; Έχουν επίσης γραφτεί μυθιστορήματα και γυριστεί φιλμ για τη σύγχρονη τέχνη.

Η σύγχρονη τέχνη δεν ήταν ποτέ τόσο δημοφιλής. Εκατομμύρια επισκέπτες πηγαίνουν στα μεγάλα μουσεία επειδή έλκονται από την αισθητική (κυρίως τη θεαματική και την εντυπωσιακή) της σύγχρονης τέχνης, το μοδάτο της και τον μεγάλο θόρυβο. Το ρεκόρ επισκεψιμότητας το έχει η Tate Modern, με πάνω από 5,3 εκατομμύρια επισκέπτες το 2012, με τη βοήθεια της τρίμηνης αναδρομικής έκθεσης του D. Hirst.

Έχω γράψει τέσσερα βιβλία για τη σύγχρονη τέχνη, τα οποία καλύπτουν χρονολογικά την περίοδο 1995-2014. Στα τρία πρώτα παρουσίασα ταυτόχρονα και καλλιτέχνες ή κινήματα του μοντερνισμού που δεν είχαν καλυφθεί από την ελληνική βιβλιογραφία, καθώς τα βιβλία μου απευθύνονται σε σπουδαστές και σε απλούς φιλότεχνους. Στο τέταρτο δείχνω μόνο σύγχρονη τέχνη που έχει γίνει πια ηλικίας σαράντα χρόνων, με πιο ξεκάθαρα χαρακτηριστικά μέσα στον τεράστιο πλουραλισμό-πληθωρισμό της, και παρουσιάζεται αυτόνομα από μουσεία και συγγραφείς.

Τη δεκαετία του 1990 ξεκίνησαν ενενήντα νέα μουσεία ή επεκτάσεις παλαιότερων για να εκθέτουν αποκλειστικά τη σύγχρονη τέχνη. Η επέκταση της πολύ πετυχημένης Tate Modern σε χωριστό κτήριο για τη σύγχρονη τέχνη θα προκαλέσει ερωτήματα και θα δώσει τις δικές της απαντήσεις, που θα συζητηθούν πολύ, όπως η επέκταση του MoMA διπλασιάζοντας τους εκθεσιακούς χώρους, δείχνει μοντέρνα μαζί με σύγχρονη τέχνη.

Εγώ τι παριστάνω; Μήπως τον χήρο συνταξιούχο γιατρό που αποφάσισε να ασχοληθεί με την κριτική της λογοτεχνίας στο πεζογράφημα του Julian Barnes Ο παπαγάλος του Φλομπέρ (1984); Ο γιατρός μισούσε τους κριτικούς (αιώνια μετριότητα που ζει από τη μεγαλοφυΐα κακολογώντας την και προσπαθώντας να την εκμεταλλευτεί) επειδή προσπαθούν να βρουν τα λάθη των συγγραφέων π.χ. καθηγητής της Οξφόρδης διαπίστωσε ότι ο Φλομπέρ περιγράφει τα μάτια της Μαντάμ Μποβαρί με τρία διαφορετικά χρώματα, κλπ και τελικά σχολίασε: «Δεν μπορώ να αποδείξω ότι οι απλοί αναγνώστες απολαμβάνουν τα βιβλία περισσότερο από τους επαγγελματίες κριτικούς». Κάνοντας την πάπια, έγραψα ότι είμαι ερασιτέχνης, αυτοδίδακτος, μερικής απασχόλησης, κλπ. Μήπως μοιάζω με τον Αυτοδίδακτο, που δεν τον υπολογίζει κανείς, από τη Ναυτία του Ζ.-Π. Σαρτρ; Ποτέ! Γράφει αργότερα ο Σαρτρ: «Ας πούμε ότι υπάρχουν ανόητοι οι οποίοι αντλούν παρηγοριά από τις καλές τέχνες […] πιστεύουν ότι η ομορφιά τους συμπονά. Οι ηλίθιοι». Αυτά τα δέχομαι. Η παρηγοριά των τεχνών του Όσκαρ Ουάιλντ… Τι περιμένετε από έναν συνταξιούχο γιατρό που όταν εκδοθεί αυτό το βιβλίο θα πλησιάζει τα 80;

Το κυρίαρχο ρεύμα της σύγχρονης τέχνης

Από τις αρχές του 21ου αιώνα υπάρχει μια τάση δημιουργίας και παρουσίασης έργων μεγάλης κλίμακας στα μεγάλα μουσεία και τις διεθνείς εκθέσεις. Επικρατεί η άποψη «μεγαλύτερο σημαίνει καλύτερο». Υπάρχει μια συντριπτική υπεροχή των εγκαταστάσεων, κατασκευών ή και γλυπτών, που επιβάλλονται στον θεατή με την οπτική και κυρίως με τη φυσική τους παρουσία. Υπάρχει μια αίσθηση μπαρόκ, μια τάση εντυπωσιασμού, διασκέδασης και δημιουργίας θεάματος. Η ερμηνεία των έργων από τον επισκέπτη έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Συνήθως υπάρχουν ερμηνευτικά σχόλια στις λεζάντες των έργων, που είναι απαραίτητα. Οι κατάλογοι είναι φλύαροι και αγοράζονται από μικρό ποσοστό των επισκεπτών (περίπου 5%) για σουβενίρ. Καμιά φορά το αντικείμενο είναι δυνατότερο από το έργο, όπως π.χ. στα έργα του Cai Guo-Qiang. Είναι ένα είδος εννοιολογικής τέχνης εικαστικά προσπελάσιμης και ελκυστικής, με θεαματική φόρμα που δεν προκαλεί ή που προσκαλεί τον θεατή να ψάξει να βρει τις ενσωματωμένες έννοιες. Είναι μια τέχνη που συμβαδίζει ή αντανακλά ή εντατικοποιεί τον σύγχρονο τρόπο ζωής μας, απαντά στους ευρύτερους οικονομικούς και πολιτικούς μετασχηματισμούς, στην παγκοσμιοποιημένη νεοφιλελεύθερη οικονομία, στην κουλτούρα της παγκοσμιοποίησης, στην κοινωνία και τον πολιτισμό του θεάματος, στην εποχή των εικόνων που κατακλύζουν και όλα τα μέσα επικοινωνίας. Μια τέχνη που αμύνεται με την υπερβολή σε αυτή την εικονομαχία και τα καταφέρνει καλά. Έτσι, η σύγχρονη τέχνη έρχεται όλο και πιο κοντά στην αντίπαλό της, τη μαζική κουλτούρα, ή ακόμα και η ποπ κουλτούρα έγινε πια υψηλή τέχνη. Και η όπερα δεν κάνει το ίδιο; Μουσική και θέαμα.

Στο κεφάλαιο 2 γίνεται μια έρευνα για την ανίχνευση των καλλιτεχνών του κυρίαρχου ρεύματος χρησιμοποιώντας στοιχεία από βιβλία και δημοσιεύσεις, αναλύοντάς τα όσο το δυνατόν αντικειμενικότερα, με στατιστική μέθοδο. Εξαιρώντας τους ηλικιωμένους, καθιερωμένους καλλιτέχνες που λίγο επηρεάζουν πια τους νεότερους Richter, Cy Twombly, Arman, Franz Gertsch, Michelangelo Pistoletto, Kienholz, έμεινε μια ομάδα περίπου πενήντα μεσηλίκων που βρίσκονται συνεχώς στο προσκήνιο την τελευταία δεκαετία. Είναι πρωταγωνιστές στα μεγάλα μουσεία, τις μεγάλες διεθνείς διοργανώσεις, τις σημαντικότερες εμπορικές εκθέσεις τέχνης, αλλά και τις μόνιμες ή περιοδικές εκθέσεις μεγαλοσυλλεκτών.

Δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της τέχνης των συλλεκτών και της τέχνης των επιμελητών. Τους ίδιους καλλιτέχνες βρίσκουμε, με μικρές διαφορές, στα βιβλία σύγχρονης τέχνης που εκδόθηκαν τα πρόσφατα χρόνια. Τους βρίσκουμε επίσης και στις περίφημες λίστες «Power 100» του ArtReview. Η καλλιτεχνική αξία τους βασίστηκε στα βιογραφικά, ενώ παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά κοινά στοιχεία της επιτυχημένης καριέρας τους (μουσειακές εκθέσεις, αγορές ή αναθέσεις έργων από μουσεία, κλπ.). Η γνώμη των τεχνοκριτικών δεν έχει καμία απολύτως αξία στην εξέλιξη του καλλιτέχνη. Κανείς δεν τολμά να γράψει αρνητική κριτική εάν δεν θέλει να χάσει το μεροκάματό του στα τόσα γυαλιστερά περιοδικά τέχνης που ζουν από τις διαφημίσεις των γκαλερί. Πάει και η εποχή του 1980, τότε που ελάχιστοι τεχνοκριτικοί, όπως ο R. Hughes, τολμούσαν να εκφράσουν την οργή τους για την επιτυχία μερικών καλλιτεχνών. Οι σημαντικότεροι κριτικοί γράφουν στους καταλόγους των επιτυχημένων καλλιτεχνών. Με βάση τα στοιχεία της Artnet, που προέρχονται από δημοπρασίες, οι καλλιτέχνες αυτοί έχουν τεράστια εμπορική επιτυχία. Πώς μπορεί κανείς να αντικρούσει τον Tobias Meyer, που συμπέρανε: «Η καλύτερη τέχνη είναι η ακριβότερη, γιατί η αγορά είναι τόσο έξυπνη»; Ή την άποψη του Baselitz ότι η αγορά έχει πάντοτε δίκιο;

Από το κυρίαρχο ρεύμα παρουσιάζονται οι Damien Hirst, Takashi Murakami, Cai Guo-Qiang, Koons, Tracey Emin, George Condo, Pipilotti Rist, Ai Weiwei, Thomas Struth, Anish Kapoor, Isa Genzken, Yue Minjun, ενώ οι Peter Doig, Thomas Hirschhorn, Marlene Dumas, Cindy Sherman, Paul McCarthy και Peter Fischli & David Weiss έχουν παρουσιαστεί σε προηγούμενα βιβλία και έχουν μνημονευτεί αρκετά οι υπόλοιποι.

Και γιατί τα κεντρικά μουσεία στηρίζουν τους καλλιτέχνες του κυρίαρχου ρεύματος, την τέχνη του θεάματος, μια τέχνη που προκαλεί σοκ, διασκέδαση και αμηχανία στα πλήθη; Διότι λειτουργούν με συνεχώς μειούμενη κρατική επιχορήγηση και βασίζονται στη συνεχώς αυξανόμενη επισκεψιμότητα, στη βοήθεια των συλλεκτών και κυρίως στις χορηγίες μεγάλων εταιρειών που επηρεάζουν σοβαρά την εκθεσιακή πολιτική τους και τελικά την αυτονομία της τέχνης. Μπορεί να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι τα μουσεία και η αγορά καθορίζουν το εκάστοτε κυρίαρχο ρεύμα της σύγχρονης τέχνης. Ή, με πιο πολλά λόγια, ότι η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία τελικά έχει μια τέχνη που ευθυγραμμίζεται με το κοινό, με τις κοινωνικές ελίτ που τη χρηματοδοτούν και με την ακαδημαϊκή κοινότητα από κοντά διακριτικά.

Τα παγκόσμια ρεύματα του T. Smith

Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του, ο Smith ξαναβάζει το ερώτημα «Τι είναι σύγχρονη τέχνη;» , παρουσιάζει τις θέσεις των σημαντικότερων τεχνοκριτικών, επιμελητών μουσείων και εκθέσεων, θεωρητικών, προσπαθεί να κάνει μια σύνθεση και προτείνει την ταξινόμηση της παγκόσμιας τέχνης, μιας τέχνης δηλαδή που δημιουργείται από τις ανομοιότητες του κόσμου, μέσα και από τη σύγχρονη ζωή. Τρία είναι τα παγκόσμια ρεύματα:

1. Εδώ υπάρχουν δύο κατηγορίες: α) Ο ρετρο-εντυπωσιασμός, με στρατηγικές της αβανγκάρντ των αρχών του 20ού αιώνα, χωρίς όμως τις πολιτικές ουτοπίες και τον θεωρητικό ριζοσπαστισμό. Πρωταγωνιστές: οι Νέοι Βρετανοί Καλλιτέχνες (ο Smith εκτιμά τον Hirst και έβαλε τον «καρχαρία» του στο εξώφυλλο), οι Schnabel, Murakami, Koons, κλπ. β) Αναμοντερνισμός, με ανανέωση των μοντερνίστικων ερεθισμάτων και επιταγών (π.χ. Serra, Richter, Jeff Wall). Βάζει τους Matthew Barney και Cai Guo-Qiang κάπου ανάμεσα και κυρίως στην τέχνη του θεάματος.

2. Το ρεύμα αυτό βασίζεται στην αντιαποικιοκρατική στροφή με την πληθώρα τέχνης (τοπικής, εθνικής, μετα-αποικιοκρατικής, τέχνης ταυτότητας, μειονοτήτων, κ.ά.). Παραδείγματα: Cildo Meireles, Shirin Neshat, Isaac Julien, William Kentridge, κ.ά. Η φεμινίστρια και πολιτικώς ορθή διευθύντρια των Documenta 13 του Κάσελ βασίστηκε σε αρκετούς άγνωστους καλλιτέχνες αυτής της κατηγορίας και έκανε μια χαοτική και εικαστικά αδιάφορη έκθεση.

3. Είναι το ρεύμα που χαρακτηρίζει τον αναμοντερνισμό και τον ρετρο-εντυπωσιασμό στην τέχνη του θεάματος και είναι αντίθετο στη μνημειακή κλίμακα των έργων. Οι καλλιτέχνες (χωρίς παραδείγματα) κάνουν έργα εντελώς προσωπικά, μικρής κλίμακας, σεμνά, και βασίζονται σε διαδραστικές δυνατότητες, στο διαδίκτυο, στις ομαδικές προσπάθειες, για να πιάσουν τη μεταβαλλόμενη φύση του χρόνου, του τόπου και της ψυχικής διάθεσης. Ο Smith συμπεραίνει ότι έργα της πρώτης κατηγορίας συνήθως τα βρίσκει κανείς στα κεντρικά μουσεία, τις μεγάλες συλλογές, τις μεγάλες γκαλερί, τις δημοπρασίες των μεγάλων οίκων δημοπρασιών και αγοράζονται από νεόπλουτους. Με λίγα λόγια, συμφωνούμε στο κυρίαρχο ρεύμα. Ο Smith έβαλε άλλες δύο κατηγορίες για όλους τους αντίθετους καλλιτέχνες, με βάση κυρίως τη θεματολογία τους, οι οποίοι συνήθως προβάλλονται από περιφερειακές εκθέσεις. Ας είναι έτσι, μια και πηγαίνει και στις Μπιενάλε της Αβάνας, του Γιοχάνεσμπουργκ, του Σίδνεϊ, κλπ., και ξέρει καλύτερα, ενώ εγώ μάλλον μειονεκτώ επειδή πιστεύω ότι τα κεντρικά μουσεία βάζουν τα πρότυπα και κάνουν αξιολογήσεις. Αλλά πού μπορώ να κατατάξω χαρισματικούς καλλιτέχνες όπως οι Jessica Jackson Hutchins, Διοχάντη, Bernard Frize, Wilhelm Sasnal, Kathy Butterly, Isaac Julien, Douglas Gordon, Philippe Parreno, Anri Sala και τόσους άλλους; Και γιατί να έχουμε όλοι τη μανία της ταξινόμησης και να βάζουμε τους καλλιτέχνες σε θεματολογικά κουτάκια; Ας πάρουμε ένα κουτί που απασχολεί συνεχώς τους τεχνοκριτικούς.